Autor: Miško Stanišić
Jevreji su heterogena grupa koju povezuje određeni osećaj kolektivnog jevrejskog identiteta. Baš kao i kod drugih naroda, osećaj identifikacije i pripadanja jevrejskoj zajednici je individualan i može biti baziran na veoma različitim elementima: od vaspitanja, kulture i tradicije, osećaja povezanosti sa rodbinom i lokalnom zajednicom, zajedničkih istorijskih iskustava, do religijskih, spiritualnih ili filozofskih motiva.
Pročitaj više
Među Jevrejima je pre više od 3500 godina nastala prva monoteistička religija – judaizam. Krajem drugog milenijuma pre nove ere Jevreji su osnovali svoju državu na prostoru Izraela odnosno Palestine, ali su je Rimljani u 1. i 2. veku n.e. uništili čime je počela jevrejska dijaspora – progon Jevreja iz svoje zemlje i raseljavanje po svetu. Od tada Jevreji vekovima žive u različitim delovima sveta, širom Evrope, preko Bliskog Istoka i Severne Afrike, Severne i Južne Amerike, do Južne Afrike i Australije. Zbog toga jevrejska kultura i identitet obuhvataju elemente raznih kultura, jezika i tradicija, i obrnuto, ostavile su trag u mnogim zemaljama. Kroz istoriju, Jevreji su dali značajan doprinos svetskoj kulturi, nauci, umetnosti i filozofiji.
Baš kao što je to slučaj i sa drugim narodima ili etničkim grupama, nekima je osećaj pripadnosti jevrejskom narodu ključni, a nekima manje značajan ili samo marginalan element identiteta. Lični osećaj pripadnosti ili identifikacije sa nekim narodom odnosno etničkom ili verskom grupom može zavisiti od situacije i u različlitim kontekstima i vremenima može biti manje ili više relevantan i bitan.
Za one Jevreje koji su religiozni, zajednička religija – judaizam, je jedan od važnih činioca identiteta. Za one koji su sekularni, važni nosioci jevrejskog identiteta mogu biti kultura, tradicija, običaji, svest o poreklu i veze sa užom i širom familijom.
Mnogim Jevrejima je zajednička prošlost značajan deo identiteta. Tu spadaju vekovna istorijska iskustva diskriminacije, progona i pogroma, ali i opstanka, snalaženja, otpora i uspeha.
Važan element kolektivnog identiteta mnogim Jevrejima je iskustvo Holokausta – pokušaja istrebljenja celog jevrejskog naroda u vreme nacizma. Nekim Jevrejima koji žive u državi Izrael, Izrael predstavlja jedan od ujedinjujućih faktora nacionalnog identiteta.
Ali, osim zajedničkih i dodirnih tačaka koji doprinose određenom osećaju kolektivnog jevrejskog identiteta, bez obzira da li žive u istoj zemlji ili u različitim zemljama širom sveta, Jevreji imaju najrazličitije političke, ekonomske, kulturne, pa i religijske i druge poglede, stavove i interese, i u tom smislu su veoma raznolika grupa – baš kao i većina drugih naroda.
Antisemitizam je specifičan oblik mržnje usmerene prema Jevrejima koja se zasniva na duboko ukorenjenim predrasudama, stereotipima i lažima. Antisemitizam može biti uperen prema Jevrejima kao grupi ili pojedincima, jevrejskoj zajednici, institutcijama i organizacijama, ali i prema nejevrejima. Antisemitizam je najstariji oblik mržnje u istoriji koji je još uvek široko rasprostranjen i aktuelan. Antisemitizam prožima evropsku istoriju i usađen je u evropsko kulturno nasledje i identitet. Prisutan je i danas u celom svetu, pa tako i u Srbiji.
Pročitaj više
Antisemitizam je oblik ksenofobije i rasizma koji se najjednostavnije može definisati kao mržnja prema Jevrejima. Antisemitizam je uvek baziran na predrasudama, stereotipima, falsifikatima, lažima i mitovima. Antisemitizam je nekada usmeren i prema nejevrejima – pojedincima, grupama ili organizacijama koje antisemiti smatraju jevrejskim ili ih identifikuju i povezuju sa Jevrejima čak i ako to nisu. Može se fokusirati na mržnju prema pojedincima – običnim građanima ili poznatim i javnim ličnostima, prema etničkoj i kulturnoj identifikaciji Jevreja, prema judaizmu kao religiji, prema državi Izrael kao simbolu jevrejskog kolektiva, prema stvarnim ili izmišljenim jevrejskim institucijama i organizacijama, pa i prema političkim, naučnim, filozofskim i drugim stavovima, pokretima i idejama, bez obzira da li oni objektivno imaju veze sa Jevrejima ili ne.
Pojava antisemitizma signalizira društvene probleme i ukazuje na ugroženost osnovnih prava i sloboda ne samo jevrejske zajednice nego svih građana i celokupnog društva. Prisutnost antisemitizma je pokazatelj šire društvene krize a odnos društva prema antisemitizmu je merilo ugroženosti ili snage pluralizma i demokratskog poretka u svakom društvu.
Pročitaj više
Termin „kanarinac u rudniku“ koristi se za opisivanje antisemitizma kao indikatora šire društvene krize. U prošlosti su rudari koristili kanarince da bi otkrili prisustvo otrovnih gasova—ako bi ptica umrla, to je bio znak da su rudari u opasnosti. Analogno tome, antisemitizam se često pojavljuje kao prvi znak da su i druge slobode i prava u društvu pod pretnjom. Kada antisemitizam postane vidljiv u društvu, to može biti indikator da su ugrožene i druge manjinske grupe. Borba protiv antisemitizma nije samo borba za Jevreje, već i za očuvanje osnovnih ljudskih prava i demokratskih vrednosti. Istorijski gledano, društva koja su tolerisala ili podržavala antisemitizam često su klizila u autoritarizam, nasilje i opresiju. Stoga, suzbijanje antisemitizma je vitalno za očuvanje pluralizma i demokratskog poretka u svakom društvu.
Pravno neobavezujuća radna definicija antisemitizma Međunarodne alijanse za sećanje na Holokaust IHRA, donesena 2016. godine, ustoličila se kao najvažniji globalno prihvaćeni dokument na koji se oslanjaju vlade, parlamenti, međunarodna tela, institucije, sportski savezi, univerziteti, civilno društvo, privredni subjekti i mnogi drugi, kako bi razumeli i identifikovali antisemitizam, i kreirali strategije i smernice za borbu protiv antisemitizma. Definiciju su do jula 2024. usvojili ili odobrili parlamenti i vlade preko 45 država, među kojima i Vlada Republike Srbije odlukom od 26. februara 2020. godine.
Pročitaj više
Sa 35 zemalja punopravnih članica među kojima je od 2011. godine i Republika Srbija, i permanentnim partnerskim organizacijama među kojima su Ujedinjene nacije, Unesko, OEBS, Savet Evrope i Evropska Unija, Međunarodna alijansa za sećanje na Holokaust IHRA je najvažnija međuvladina organizacija i međunarodni autoritet kada su u pitanju identifikovanje izazova, kreiranje trendova, kao i formulisanje i realizacija politika, smernica i preporuka na polju kulture sećanja na Holokaust i borbu protiv antisemitizma.
Pravno neobavezujuća radna definicija antisemitizma Međunarodne alijansa za sećanje na Holokaust IHRA donesena je 2016. godine, Od tada je postala najvažniji globalno prihvaćeni dokument na koji se oslanjaju vlade, parlamenti, međunarodna tela, institucije, sportski savezi, univerziteti, civilno društvo, i mnogi drugi, kako bi razumeli i identifikovali antisemitizam. Definiciju su usvojili ili odobrili parlamenti i vlade u preko 45 država, među njima i Vlada Republike Srbije koja je Pravno neobavezujuću radnu definiciju antisemitizma potvrdila 26. februara 2020. godine odlukom na sednici Vlade. Time bi i u Republici Srbiji ovaj dokument trebao biti baza za kreiranje politika i smernica za za identifikovanje i borbu protiv antisemitizma, kao i strategija za unapređenje znanja i profesionalnih kapaciteta relevantnih profesionalaca i aktera, kakvi su javna uprava, pravosuđe, policija, novinari, radnici u obrazovanju, kulturi, i drugi.
Definicija je u celosti dostupna na veb sajtu Međunarodne alijanse za sećanje na Holokaust IHRA, uključujući i prevod na srpski jezik. Ona glasi: “Antisemitizam je određeno viđenje Jevreja, koje se može izraziti kao mržnja prema Jevrejima. Retoričke i fizičke manifestacije antisemitizma usmerene su prema Jevrejima i pojedincima koji nisu Jevreji, odnosno njihovoj imovini, institucijama i religijskim objektima jevrejske zajednice.”
Dalje se kaže sledeće: “Manifestacije antisemitizma mogu biti usmerene protiv države Izrael, doživljene kao jevrejska kolektivnost. Međutim, kritikovanje Izraela koje je slično onom upućenom bilo kojoj drugoj državi ne može se smatrati antisemitskim. Antisemitizam često optužuje Jevreje za zaveru u kojoj navodno učestvuju sa ciljem nanošenja štete čovečanstvu. Jevreji se često krive kada ‘stvari idu naopako’. Ovo se izražava kroz govor, pisanu reč, različite vizuelne formate i druge aktivitete, uz predstavljanje Jevreja kroz negativne stereotipe”.
U nastavku teksta nudi se niz savremenih primera antisemitizma u javnom životu, medijima, školama, na radnom mestu i u verskoj sferi. Pročitajte je na veb sajtu Međunarodne alijanse IHRA:
Iako je teza o “semitskim narodima” kao rasistički koncept prevaziđena u savremenoj nauci, a sama reč “antisemitizam” nastala kao izraz mržnje prema Jevrejima, termin “antisemitizam” je ostao do danas i označava specifični oblik mržnje usmerene prema Jevrejima. Pojam “antisemitizam” se, otkako je skovan, odnosi isključivo na Jevreje. Nikada nije imao druga značenja. Netačne su i neosnovane teze da se antisemitizam kao termin odnosi ili može odnositi na druge narode ili grupe osim Jevreja.
Pročitaj više
Pojam “semitski narodi” u rasnom kontekstu pojavio se još 1770-ih. Početkom 20. veka pseudo-nauka bazirana na rasističkim svetonazorima promovisala je tezu o “semitskim narodima” kao posebnoj etničkoj, kulturnoj i rasnoj kategoriji u koju bi spadali Arapi, Jevreji, Feničani i drugi narodi. Pojam “semiti” ili “semitski narodi” je danas prevaziđen i odbačen u savremenoj nauci, i više se ne koristi osim u lingvistici, gde označava grupu jezika koju nazivamo “semitski jezici”.
Termin „antisemitizam“ je skovao i popularizovao nemački novinar i političar Vilhelm Mar (Wilhelm Marr) krajem XIX veka. Mar je bio osvedočeni mrzitelj Jevreja i žestoki protivnik emancipacije Jevreja i drugih manjinskih grupa u moderno nemačko društvo. Terminom “antisemitizam” želeo je da istakne neprijateljstvo prema Jevrejima na osnovu njihovog etničkog porekla, a ne samo religije. Mar je 1879. godine osnovao i Antisemitističku Ligu – prvu nemačku organizaciju posvećenu specifično borbi protiv navodne “opasnosti” koju su Jevreji predstavljali po nemačko društvo. Tako je i sam termin “antisemitizam” nastao kao izraz animoziteta prema Jevrejima, dakle – onog oblika mržnje koji danas zovemo antisemitizam.
Antisemitizam se može manifestovati na mnogo načina i u različitim oblicima: od suptilnih antisemitskih aluzija, diskriminacije, širenja antisemitskih teorija zavera, pretnji, do fizičkog nasilja. Svaka manifestacija antisemitizma je otrovna i neprihvatljiva pa i u slučaju kada se akt antisemitizma odigrava tamo gde nema Jevreja.
Pročitaj više
Antisemitizam se izražava, i može naći u svim oblicima i formatima ljudske komunikacije i interakcije i u svim sferama života: kroz “šale i viceve”, preko indirektnih ili otvorenih verbalnih napada i optužbi, kroz grafite na ulicama, karikature i internet “mimove”, putem skrnavljenja ili uništavanja jevrejskih simbola i objekata, poricanja i iskrivljenja Holokausta, anonimnih ili otvorenih pretnji Jevrejima pojedincima, zajednici ili institucijama, pa sve do nasilja, pogroma i ubistva.
Antisemitizam se može ispoljavati otvoreno i direktno, ciljano prema specifičnoj žrtvi – bilo prema Jevrejima pojedincima, običnim građanima ili poznatim javnim ličnostima, ili prema jevrejskoj zajednici ili institucijama. U tom slučaju antisemitizam se izražava upravo sa namerom da se žrtva izloži agresiji, dovede u neprijatnu situaciju, povredi, uvredi, ponizi, uzruje i zaplaši. Ali, antisemitizam se iskazuje i u kontekstima gde među prisutnima nema Jevreja, tako da naizgled nema direktne žrtve. Važno je naglasiti da se i u takvom slučaju radi o antisemtskom incidentu, jer svaka manifestacija antisemitizma je otrovna i neprihvatljiva.
Antisemitizam se može iskazivati kroz političke, ekonomske i društvene teorije zavere. Može se prepoznati u političkim stavovima krajnje levice i desnice, i često je jasno evidentan na transparentima, zastavama, simbolima, i parolama prilikom demonstracija tih organizacija. Prisutan je na fudbalskim stadionima u skandiranju određenih najvijačkih grupa. Može se prepoznati u stavovima nekih verskih zvaničnika ili u religijskoj propagandi, kako kod hrišćana tako i kod muslimana. Antisemitizam je posebno opasan kada je zloupotrebvljavan kod grupa koje, krijući se iza paravana vere, u stvari rade na radikalizaciji i regrutaciji terorista. Antisemitizam može biti prisutan i u obrazovanju, u školama i na univerzitetima, kako među nastavnicima i profesorima, u udžbenicima i nastavnim materijalima, tako i među đacima i studentima.
Antisemitizam se često manifestuje kroz indirektne aluzije u svakodnevnim razgovorima, a prisutan je i u popularnoj kulturi i kvazi-naučnoj literaturi. Masovno je prisutan u digitalnoj sferi: na društvenim mrežama, različitim sajtovima i internet portalima. Može se naći i u nekim igricama. Neretko je distribuisan putem postova na mrežama, „komentara“ na postove i članke, putem audio i video podkasta i drugih digitalnih formata.
Antisemitizam se često ispoljava kroz „kodirani“ jezik, bez da se Jevreji pominju direktno i otvoreno, kroz indirektne alizije. Tako se na primer pominju „globalisti“, „bogate porodice koje vladaju svetom“, „Hazari“, „masoni“, „oni koji stoje iza duboke države“, „moćnici koji zaista upravljaju svetskom monetarnom politikom/berzom/medijima“ i sl.
Antisemitizam ima teške posledice po žrtve koje se često osećaju izolovano, bespomoćno i prepuštene same sebi. Uvrede, maltretiranje, ponižavanja, pretnje, i osećaj da joj je bezbednost ugrožena, žrtvu antisemitizma čini veoma ranjivom. Postojanje latentnog ili otvorenog antisemitizma u društvu neretko navodi žrtvu da krije svoj jevrejski identitet. Antisemitizam ostavlja psihičke i emotivne posledice koje se mogu prenositi sa generacije na generaciju.
Pročitaj više
Antisemitizam ima duboke psihološke i društvene posledice na svoje žrtve. Ljudi koji su izloženi antisemitizmu često osećaju potrebu da sakrivaju svoj identitet, iz straha od diskriminacije ili nasilja. Osećaj nesigurnosti može dovesti do izolacije, anksioznosti, i depresije. Antisemitizam ne pogađa samo pojedince, već cele porodice i zajednice, koje se suočavaju sa vandalizmom, napadima na sinagoge i druge oblike nasilja. Dugoročne posledice antisemitizma uključuju društvenu marginalizaciju i oslabljenje zajedničkog identiteta.
Žrtve antisemitizma se često, kako ne bi “raskrinkali” svoje jevrejsko poreklo ili pripadnost jevrejskoj zajednici, ustručavaju da izraze svoje mišljenje, izbegavaju da se druže sa drugim Jevrejima, ne obeležavaju jevrejske praznike i ne upražnjavaju svoju kulturu i običaje. U krajnjem slučaju, pod kontinuiranim stresom i pritiskom, žrtve mogu da se odluče na emigraciju kao poslednji čin u nadi da će negde drugde biti zaštićeni i uživati slobode i prava kao i svi drugi građani.
Kada su mladi svedoci ili mete antisemitizma u svojim zajednicama, mogu se osećati posebno poniženo, uplašeno i ranjivo.
Antisemiti mogu biti pojedinci iz različitih društvenih slojeva i ideoloških pozadina – od otvorenih ekstremista i mrzitelja, do običnih ljudi koji su nedovoljno informisani i zavedeni stereotipima i teorijama zavere. Čest je slučaj da pojedinci nisu svesni svojih predrasuda, ne uviđaju da podržavaju i šire antisemitističke poruke, niti da svojim izjavama i postupcima duboko vređaju i ozbiljno ugrožavaju pojedince i jevrejsku zajednicu. Bez obzira na to da li dolaze iz neznanja ili svesne mržnje, svi oblici antisemitizma doprinose širenju atmosfere straha i nesigurnosti među Jevrejima. Kada su u pitanju grupe i organizacije koje promovišu antisemitizam, one su duboko svesne šta čine i koje su posledice njihovog delovanja.
Pročitaj više
Antisemiti su pojedinci ili grupe koji gaje mržnju prema Jevrejima, i svemu što smatraju “jevrejskim” ili povezuju sa Jevrejima, bilo iz političkih, kulturnih, verskih, nacionalističkih ili rasističkih motiva. Ova pojava je često povezana sa ekstremističkim ideologijama, odnosno desničarskim, levčarskim ili religioznim ekstremizmom. Antisemiti mogu biti otvoreni u svojoj mržnji, kao što su razne ekstremne desničarkse ili levičarske organizacije, a mogu biti i suptilniji u iskazivanju antisemitizma, kao što su neki moderni politički ili društveni pokreti koji diskretno koriste antisemitsku retoriku ali je ona jasno prisutna, na primer u kritici Izraela ili globalizacije.
Kao najstariji oblik mržnje antisemitizam je vekovima bio široko rasprostranjen i ukorenjen u pore evropskog identiteta, kulture i različite segmente društva. Zato se antisemitizam i danas može pronaći u svim delovima društva – među bogatima i siromašnima, muškaracima i ženama, starijim i mladim, visokoobrazovanim i neobrazovanim. Važno je razumeti da antisemiti nisu samo neki poklonici fašizma i ljubitelji nacističke ideologije, što mnogi misle, nego da su i među običnim građanima, sasvim običnim ljudima u našoj okolini. Neretko pojedinci učestvuju u širenju antisemitskih stereotipa, laži i teorija zavere bez da su sasvim svesni do koje mere njihovi postupci direktno pogađaju ljude u njihovoj najbližoj sredini – sugrađane, komšije, kolege na poslu ili u školi, čak i lične prijatelje. Ali, na žalost, ima i mnogo onih koji su sasvim svesni da šire mržnju i nije ih briga za posledice.
„ABC o antisemitizmu“ je razvijen uz podršku Ministarstva spoljnih poslova Savezne Republike nemačke kroz mikro-grant program Evropske mreže praktičara za borbu protiv antisemitizma EPNA.
